ผ้าไหม ถือเป็นมรดกอันล้ำค่าของเมืองไทย มีความงดงามของเส้นไหมที่เป็นเอกลักษณ์ ลวดลายที่บ่งบอกถึงความเป็นไทย ทำให้เป็นผ้าไทย ที่ได้รับความนิยม และโด่งดังไปทั่วโลก สำหรับเดือนนี้ทางบาริโอ บริษัทออกแบบตกแต่งภายใน จึงขอถ่ายทอดเรื่องราวความเป็นไทยในเรื่องของ ผ้าไหมไทย และงานออกแบบมาให้คนรักการตกแต่งภายใน นำไปประยุกต์ใช้หรือเป็นความรู้เพิ่มเติมสำหรับการตกแต่งภายในบ้าน

      การทอผ้าไหมของประเทศไทย ในอดีตเป็นการทำกันในครัวเรือนเพื่อใช้เอง หรือทำขึ้นเพื่อใช้ในงานพิธี เช่น งานบุญ งานแต่งงาน หรืองานสังคมต่างๆ คนไทยมีการนำเอาศิลปะมาประยุกต์ใช้กับวัสดุที่มีอยู่ในท้องถิ่นมาสร้างสรรค์ให้เกิดประโยชน์ และมากยิ่งกว่าการใช้งาน คือความสวยงามและความมีเสน่ห์แบบไทย เป็นการแสดงถึงความประณีตของคนไทยที่มีมาแต่ในอดีตและความคิดสร้างสรรค์ในการออกแบบซึ่งยังสืบต่อมาถึงปัจจุบัน และยังคงสร้างสรรค์ผลงานจากผ้าไหมในรูปแบบต่างๆมากยิ่งขึ้น

ประวัติผ้าไหมไทย

      ประวัติของผ้าไหม ที่มีหลักฐานและการค้นพบเก่าแก่ที่สุด พบที่ประเทศจีน ประมาณ 4,700 กว่าปีที่ก่อน โดยมีหลักฐานที่สามารถอ้างถึงได้ คือ หนังสือจีนโบราณชื่อ "ไคเภ็ก" ที่กล่าวถึงราชวงศ์จีน พระนาง หนึ่งว่าเป็นผู้ริเริ่มค้นพบการทอผ้าจากเส้นใยไหม

      ส่วนในประเทศไทยพบหลักฐานที่เกี่ยวข้องกับการทอผ้าไหมที่เก่าแก่ที่สุดประมาณ 3,000 กว่าปีที่แล้ว โดยพบเศษผ้าไหมของวัฒนธรรมบ้านเชียง ณ บ้านนาดี อำเภอหนองหาญ จังหวัดอุดร และบริเวณพื้นที่อื่นๆในภาคอีสาน ซึ่งจากการสันนิษฐาน พบว่า มีการเลี้ยงตัวไหม และนำมาทอเป็นผ้าไหมเป็น ใช้เป็นเครื่องนุ่งห่ม กระจายทั่วไปในแถบภาคอีสาน สายพันธุ์ไหมที่ใช้เป็นสายพันธุ์พื้นเมืองที่มีการฟักตัวได้ตลอดทั้งปี มีลักษณะรูปร่างเรียวเล็กสีเหลือง ในส่วนภาคอื่นๆ ของประเทศมีหลักฐานตรวจพบถึงการทอผ้าไหมเป็นเครื่องนุ่งห่มปรากฏตามจารึกของพงศาวดารต่างๆ ตั้งแต่สมัยอยุธยา กรุงธนบุรี จนถึงรัชสมัยปัจจุบัน

      ต่อมาการทอผ้าไหมได้มีการปรับปรุง พื้นฟู และได้อนุรักษ์ไว้ในโครงการต่างๆ และหน่วยงานต่างๆ ทำให้มีการปรับปรุงดัดแปลง และเริ่มเป็นที่นิยมมากขึ้นทั้งในประเทศและต่างประเทศ ซึ่งยังคงเป็นที่นิยมสำหรับแต่ละครอบครัวในการทอผ้าไหมสำหรับงานบุญ และเป็นรายได้เสริมแก่ครอบครัวนั่นเอง

รูปแบบ และคุณลักษณะพิเศษของผ้าไหมไทย

      เอกลักษณ์ของชาติไทย จะถูกถ่ายทอดให้ปรากฏเป็นลวดลายต่าง ๆ เช่น ลายไทย ดอกไม้รูปทรงเรขาคณิต รูปสัตว์ สัญลักษณ์ประจำท้องถิ่นต่างๆมากมายมาถ่ายทอดโดยการทอลงบนผืนผ้า โดยฝีมือและภูมิปัญญาของชาวบ้าน ลวดลายดังกล่าวละเอียดอ่อน สวยงาม อ่อนช้อย ผู้สวมใส่รู้สึกสบาย สง่างาม มีเสน่ห์ และยังคงเอกลักษณ์ของความเป็นไทย ปัจจัยสำคัญอีกข้อหนึ่งที่ทำให้ผ้าไทยได้รับความนิยมคือ คุณสมบัติพิเศษเฉพาะของเส้นใย

      ผ้าไหม ทำจากเส้นใยธรรมชาติที่ได้จากสัตว์จำพวกหนอนไหม โดยคายเส้นใยออกมาทางปากมีความยาวต่อเนื่อง เมื่อนำมาทอเป็นผืนผ้าทำให้อ่อนนุ่ม เป็นมัน เหนียว ยืดหยุ่นได้ดี ดูดซับความชื้น ย้อมสีง่ายและสวมใส่สบายเนื่องจากมีความชื้นในตัวเอง (Moisture Regain) นอกจากข้อดีต่างๆแล้วผ้าไหมของไทยยังคงมีข้อจำกัดคือ เส้นใยไหมเสื่อมคุณภาพได้ง่าย หากถูกความร้อนสูงจากเตารีด แสงแดด นอกจากนี้แมลงชอบกัดกินเส้นไหมเพราะเป็นเส้นใยโปรตีน และสีที่ย้อมจะเสื่อมคุณภาพเมื่อถูกความชื้นมากเกินไป ดังนั้นควรเก็บรักษาไว้ในที่แห้ง จากความประณีตทำให้ผ้าไหมไทยมีราคาที่สูงในระดับหนึ่ง คงเอกลักษณ์ แต่ค่อนข้างจะดูแลยาก ดังนั้นผ้าไหมจึงได้รับความนิยมยังไม่สูงมากนักในสังคม แต่จะนิยมแค่คนบางกลุ่ม

ชนิดของผ้าไหม

      ผ้าไหมมีมากมายหลากหลายชนิด โดยแบ่งแยกตามภูมิภาค และประเพณีดั้งเดิม โดยแต่ละที่จะมีลวดลายที่แตกต่างกัน โดยการจำแนกชนิดของผ้าไหมจะจำแนกตามลวดลายที่ได้ทอขึ้นมาซึ่งมีมากมายตั้งแต่อดีตจนถึงปัจจุบัน แต่จะขอยกเพียงตัวอย่างชนิดของผ้าเพื่อเป็นแบบอย่างในการเลือกซื้อ หรือการปรับปรุงการใช้งานต่อไปของคนรักการออกแบบตกแต่งภายในซึ่งมีดังต่อไปนี้

      - ผ้ายก เป็นผ้าไหมที่ทอลายในตัว โดยใช้เส้นพุ่งพิเศษเป็นดิ้นเงินดิ้นทอง ทอกันแพร่หลายในภาคเหนือที่จังหวัดเชียงใหม่ ลำพูนและภาคใต้ที่จังหวัดสุราษฎร์ธานี ที่รู้จักกันแพร่หลายในชื่อของ “ไหมพุมเรียง”

      - ผ้าจก เป็นผ้าที่ใช้วิธีการเก็บและทอเช่นเดียวกับผ้าขิด แต่มีการทำลวดลาย ด้วยการเพิ่มเส้นพุ่งพิเศษเข้าไปเป็นช่วงๆไม่ติดต่อกันทำให้สามารถ สลับสีและลวดลายได้ ลักษณะผ้าจึงมีสีสันและลวดลายมากกว่าผ้าที่ได้จากการทำขิด แหล่งผลิตผ้าจกที่มีชื่อเสียง ได้แก่ สุโขทัย เชียงใหม่ ราชบุรี อุตรดิตถ์ ผ้าที่มีการทำขิดหรือจกที่มีชื่อเสียงเป็นที่รู้จัก เช่น ผ้ากาบบัว ซึ่งเป็นผ้าเอกลักษณ์ของจังหวัดอุบลราชธานี

      - ผ้าแพรวา เป็นผ้าทอที่มีลักษณะลวดลายผสมกันระหว่างลายขิดและจกบนผืนผ้า ผ้า “แพรวา” หมายถึง ผ้าที่มีความยาวประมาณวา เพื่อใช้เป็นสไบ แพรวาเป็นผ้าซึ่งใช้ในงานพิธีต่างๆ ตามวัฒนธรรมของชาวภูไท เอกลักษณ์ดั้งเดิมจะมีสีแดงเป็นพื้นปัจจุบันได้มีการดัดแปลงลักษณะของผืนผ้าทั้งความกว้างและความยาวและใช้สีสันตามสมัยนิยม

      - ผ้ามัดหมี่ มีกำเนิดในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ การมัดหมี่แพร่หลายทั่วไปทั้งภาคกลางและภาคเหนือ ส่วนใหญ่ผ้ามัดหมี่จะมัดเฉพาะเส้นไหมพุ่งผ้ามัดหมี่ที่มีชื่อเสียง ได้แก่ ผ้าหางกระรอก ผ้าโฮล ผ้าปูมผ้ามัดหมี่ แบ่งได้ 2 ชนิด คือ ผ้า 2 ตะกอ และผ้า 3 ตะกอ มีลักษณะผ้าเนื้อแน่นและด้านหน้าเงางามกว่าด้านหลัง

      - ผ้าไหมเกาะหรือล้วง เป็นลายผ้าไหมที่ทอจากคนไทยลือที่อาศัยอยู่ทางภาคเหนือของประเทศ เช่น จังหวัดน่าน และพะเยา ลักษณะลายผ้า เรียกว่า ลายน้ำไหล ซึ่งหมายถึงเป็นลักษณะของสายน้ำไหล ลวดลายเรียบง่าย แต่ทำได้ยากยิ่ง ทำด้วยเทคนิคพิเศษที่สืบทอดกันมา ซึ่งอาศัยเวลานานการทำลวดลายโดยจะมีแถบลายแคบๆ บริเวณกึ่งกลางของผ้า

      - ผ้าไหมพื้น เป็นผ้าไหมที่ทอลายขัดโดยใช้เส้นยืน และเส้นพุ่มธรรมดาตลอดกันทั้งผืน ผ้าที่ออกมาจะเป็นผ้าสีพื้นเรียบไม่มีลายโดยใช้เส้นยืนและเส้นพุ่งเป็นสีเดียวกันหรือใช้สีต่างกันก็ได้ เป็นผ้าที่นิยมใช้กันทั่วไป ซึ่งผ้าไหมไทยที่ส่งออกต่างประเทศ

      ผ้าไหมไทยมีความหลากลายทางลวดลาย ทำให้มีการดัดแปลง ออกแบบได้ง่ายตามยุคสมัย ซึ่งปัจจุบัน ได้มีการนำมาสร้างสรรค์เป็นผลงานมากมาย ทั้งเครื่องนุ่งห่ม ของใช้ของตกแต่งต่างๆมากมาย รวมทั้งการนำมาดัดแปลงเป็นของตกแต่งบ้านด้วยเช่นกัน

ศิลปะการทอผ้า 

  การทอผ้า เป็นศิลปะอย่างหนึ่ง ที่คนไทยรุ่นปัจจุบันต้องช่วยกันอนุรักษ์ไว้ในสมัยก่อน ผู้หญิงไทยจะทำเครื่องใช้ต่างๆ ในบ้านเอง งานสำคัญอย่างหนึ่งคือการทำเสื้อผ้า ผ้านุ่ง ผ้าห่ม ไว้ใช้กันในครอบครัว ในพิธีกรรมต่างๆ เกี่ยวกับการเกิด การบวช การแต่งงาน การตาย ก็ต้องใช้ผ้า ผ้าทอจึงเป็นสิ่งจำเป็นสำหรับชีวิตคนไทย 

      หลักการสำคัญ ของการทอผ้าก็คือ การนำเส้นฝ้ายหรือไหมมาขัดกันให้เป็นลาย โดยขึงเส้นกลุ่มหนึ่งเป็นหลัก เรียกว่า เส้นยืน แล้วใช้อีกเส้นหนึ่ง เรียกว่าเส้นพุ่ง สอดตามขวางของเส้นยืน เมื่อสานขัดกันก็จะเกิดลวดลายต่างๆ

การใช้ผ้าไหมไทยเป็น Inspirations ในงานออกแบบ

      แรงบันดาลใจจากภูมิปัญญา เสน่ห์ของงานฝีมือดั้งเดิม และวิถีชีวิตในอดีตที่นำมาประยุกต์ใช้จนได้เป็นผลงานที่แสดงออกถึงการสร้างอัตลักษณ์ใหม่ ซึ่งเชื่อมโยงกับชีวิตในอดีต และวัฒนธรรมอันงดงามของไทย กับความทันสมัย และความเป็นสากลมากขึ้น

      - งานผ้าไหมไทยกับการออกแบบเสื้อผ้า

      ปัจจุบัน ผ้าไหมไทยได้มีการรังสรรค์เป็นผลงานมากมาย ทั้งทางการออกแบบเสื้อผ้า ซึ่งแพร่หลายทั้งในประเทศและต่างประเทศ ซึ่งมีมากมาย โดยการนำผ้าไหมไทย มาออกแบบให้ดูทันสมัย และปรับเปลี่ยนให้เข้ากับคอลเล็กชันต่างๆ ทั้งนี้ผ้าไหมของไทยได้รับการออกแบบจากนักออกแบบชื่อดังจนกลายเป็นผลงานระดับโลก ด้วยความพิเศษของลายผ้า สร้างคุณค่าให้งานออกแบบด ถ่ายทอดความเป็นไทยได้ดีเยี่ยม

      แต่ผลงานที่โด่งดังของประเทศไทยเราก็คงจะเป็นผลงานระดับกูตูร์จากการรังสรรค์ร่วมกัน ระหว่างกูตูริเยร์แถวหน้าของเมืองไทย ธีระพันธ์ วรรณรัตน์ กับกลุ่มเกษตรกรผู้ทอผ้าไหมขิด ในคอลเล็กชั่นพิเศษที่นำเสนอความคลาสสิก-ร่วมสมัยของผ้าไหมไทย ทำให้ผ้าไทยโด่งดัง และเพิ่มมูลค่ามากขึ้น

      - ผ้าไหมไทยกับงานออกแบบเครื่องประดับ

      การนำลายของผ้าไหมไทยมาเป็นแรงบันดาลใจในการทำเป็นลวดลายเครื่องประดับ โดยเครื่องประดับหรือ จิวเวอร์รี่ต่างๆไม่ได้ทำจากผ้าไหม แต่เป็นการนำความสร้างสรรค์ของลายผ้าที่คิดค้นโดยคนไทยนำมาเป็นเครื่องประดับที่สวยงาม และลวดลายแปลกตาต่างจากเครื่องประดับอื่นๆ

ในส่วนนี้มาจาก : โครงการออกแบบเครื่องประดับเซรามิกส์จากเสน่ห์ลายผ้าไทย  เป็นโครงการปริญญานิพนธ์จากนักศึกษามหาวิทยาลัยเทคโนโลยีพระจอมเกล้าพระนครเหนือ (2557) สาขาออกแบบเซรามิกส์ ออกแบบให้มีความเป็นสมัยใหม่ที่มีเสน่ห์ของภูมิปัญญาไทย โดยนำเสน่ห์ลายผ้าไทยมาใช้ในการออกแบบร่วมกับเสน่ห์ของเซรามิกส์

      - ผ้าไหมไทยกับงานตกแต่งบ้าน

      ผ้าไหมไทยนอกจากความสวยงามแล้ว ยังมีความประณีต และดูแลยาก หากดูแลผิดวิธีทำให้ผ้าไหมเสื่อมสภาพได้ง่าย แต่ผ้าไหมยังคงมีการนำมาออกแบบ ผสมผสานความสร้างสรรค์ กับวิถีความเป็นไทย ทำให้เกิดการตกแต่งภายในบ้านที่ดูแปลกตา และคงความหรูหรา ทำให้บ้านมีเสน่ห์ได้อย่างไม่น่าเชื่อ จึงนำมาเป็นตัวอย่างสำหรับใครที่ต้องการอนุรักษ์ผ้าไทย และความเป็นไทย ก็สามารถนำไอเดียเหล่านี้ไปร่วมกับการตกแต่งภายในบ้านได้

      - ผ้าไหมกับเฟอร์นิเจอร์

      ผ้าไหมนอกจากการนำมาตกแต่งภายในห้องต่างๆ การนำผ้าไหมมาสร้างเป็นเฟอร์นิเจอร์ ก็ได้รับความนิยมเป็นอย่างมาก โดยผ้าไหมสีพื้นสามารถนำมาประดิษฐ์ สร้างเป็นผลงานด้านเฟอร์นิเจอร์ได้มากมาย ทั้งสีที่ดูพาสเทล และเนื้อผ้าที่หนา และทนทาน ทำให้ผ้าไหมได้กลายมาเป็นเฟอร์นิเจอร์และของตกแต่งต่างๆเช่น เบาะรองนั่ง โซฟา หมอนอิง ซึ่งของเหล่านี้ได้นิยมผลิตจากผ้าไหมไทยมากยิ่งขึ้น

      ผ้าไหม คือศิลปวัฒนธรรมไทยอีกหนึ่งอย่างที่ชาวไทยควรอนุรักษ์ไว้ โดยผ้าไหมไทย ได้มีการถ่ายทอดเรื่องราว และความรักความอบอุ่นลงบนผืนผ้าโดยสร้างสรรค์เป็นลวดลายต่างๆ เมื่อนำมาสร้างสรรค์ ประยุกต์ร่วมกับความทันสมัยทำให้ผ้าไทยกับการออกแบบตกแต่งต่างๆ รวมทั้งการตกแต่งบ้าน ดูสวยงาม และเข้ากัน คนรักการออแบบตกแต่งภายในอย่างเราก็พลาดไม่ได้ที่จะนำสิ่งดีๆมาฝากแฟนๆบาริโอ แฟนๆสามารถรอติดตามผลงาน และบทความดีๆจากเว็บไซด์ของเราได้ทุกเดือนนะคะ

ขอขอบพระคุณ

www.qsds.go.th/monmai

Pinterest

โครงการออกแบบเครื่องประดับเซรามิกส์จากเสน่ห์ลายผ้าไทย